نشریه پژوهش های انقلاب اسلامی
پیاپی 31 (زمستان 1398)

در میان کشورهای اسلامی، مصر از جایگاه ویژه ای برخوردار است به دلایل مختلف ازجمله، وجود دانشگاه الازهر، حرکت اخوان المسلمین، مصلحان بزرگ، دین اسلام، تاثیرپذیری از انقلاب اسلامی ایران در ماهیت اسلامی انقلاب مصر با توجه به پیشینه بلندی که در اسلام گرایی دارد نمی توان تشکیک کرد. مصر پیشتاز حرکت های اسلام گرایانه در جهان اسلام است و تبلور آن اخوان المسلمین است. به همین سبب مقابله باجنبش اخوان المسلمین ومبارزه باآن وکنترل اسلام گرایی در مصر یکی از سیاست های غرب و امریکا در بیداری اسلامی است، در این پژوهش به تاثیر انقلاب اسلامی ایران در مصربربیداری اسلامی مصر،و شخصیت های تاثیرگذار بر بیداری اسلامی در آن کشور و خواسته ای مردم مصر در بیداری اسلامی پرداخته شده این پژوهش تحلیلی وکتابخانه ای است.

انقلاب یکی از پدیده های نادرو پیچیده اجتماعی هست که تبیین آن متضمن در نظر گرفتن وجوه متعدد و مبانی نظری دخیل در ظهور آن است. در وقوع و پیش‏آمدن وضعیت انقلابی، بسیج سیاسی توده ‏ها، تحرک اجتماعی، مشروعیت‏ زدایی از نظم سیاسی پیشین و طراحی نظم مشروع و مطلوب و استقرار نظام جدید انقلابی، ایدیولوژی های انقلابی به عنوان موتور حرکت انقلاب عمل کرده است. خیزش مردم در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه عربی که رفته رفته رنگ انقلاب به خود گرفت، کشورهای مختلف را به موضع گیری های متفاوت و اندیشمندان و صاحب نظران را نیز به تحلیل های گوناگون واداشت. غربی ها باهدف سیاسی و مدیریت حرکتی بر آن نام “بهار عربی” نهادند و رهبر جمهوری اسلامی آن را “بیداری اسلامی” خواند. انقلاب اسلامی ایران و انقلاب های عربی جدای از تاثیرپذیری از نظریه های موجود، نظریه های دیگر متاثر از این انقلاب ها بوجود آمدند.

هدف این مقاله ضمن بررسی اهمیت انقلاب ایران به مقایسه انقلاب ایران و کشورهای عربی با توجه به ویژگی های انقلاب می پردازد.این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی درصدد پاسخ به این سوالات است که عوامل اصلی و ویژگی های اصلی انقلاب اسلامی ایران و انقلاب های عربی براساس نظریه ها کدام هستند؟ وجه تشابه و تفاوت آن ها در چه مواردی می باشند؟

واقعیت های انقلاب ایران و انقلاب های عربی تا حدودی استنباط ها و دلالت های نظری مشترک داشتند اما در عمل فاکتورهای متفاوت با توجه به موقعیت ژیوپلیتیکی، سیاسی، اجتماعی و دخالت های خارجی در وقوع آن ها دخیل بوده اند. انقلاب اسلامی ایران گرچه دارای مبانی نظری است اما به لحاظ خاص بودنش توانسته بر نظریه ها تاثیر بگذارد.

بنیان های فکری و هویتی یک جامعه در شکل گیری و جهت دهی به تحولات سیاسی و اجتماعی آن جامعه اهمیت بسیار دارد و سیر حرکت جامعه بر این اساس تعیین می گردد. از طرفی تحولات سیاسی اجتماعی نیز در تکوین هویت ها موثرند لذا بی توجهی به این مسئله می تواند از به سامان رسیدن جوامع در عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جلوگیری و زمینه بروز چالش های مهمی را فراهم آورد. بررسی رابطه هویت و تحولات سیاسی اجتماعی از آن جهت حایز اهمیت است که اولا این پدیده در فرآیند زمان در جامعه شکل گرفته و ازرویدادها و تغییر و تحولات تاریخی تاثیر پذیرفته است. ثانیا هر هویتی در جامعه و میان گروه های اجتماعی مشاهده می شود، برگرفته از جریان های تاریخی ادوار مختلف است همچنین از منظر جامعه شناختی از عوامل مهم انسجام اجتماعی، عامل هویت می باشد چراکه یک ملت هر چه که از هویت محکم تر و منسجم تری برخوردار باشد، به همان اندازه در تحکیم پایه های همبستگی و وفاق اجتماعی موفق تر خواهد بود. برهمین اساس در این پژوهش، نقش و تاثیر عامل هویت در شکل گیری حوادث دوره ی معاصر ایران به ویژه انقلاب اسلامی وهمچنین تاثیرحوادث سیاسی و اجتماعی برهویت را با استفاده ازروش اسکینر مورد تحلیل وبررسی قرار داده ایم.

ترویج ارزش های انقلاب اسلامی یکی از اهداف اساسی انقلاب و زمینه قدرت نرم آن است. این مقاله با مبنا قرار دادن دیپلماسی فرهنگی در صدد تبیین مولفه های آن در جهت گسترش جهانی ارزش های انقلاب اسلامی ایران می باشد. سوال اصلی پژوهش این است که انقلاب اسلامی ایران در دیپلماسی فرهنگی خود می خواهد چه ارزش و بینشی را با چه روش و برنامه ای توسط چه نهاد و سازمانی با کدام کنشگر و کارگزاری، در جهان گسترش بدهد؟ برای تبیین مسئله و پاسخ به این سوال از نظریه هاگر استرند استفاده و عنوان شد که ارزش ها و فرهنگ انقلاب اسلامی با ویژگی های جهان شمولی هچون عدالت خواهی، آزادی خواهی، استقلال طلبی، استکبار و ظلم ستیزی، دفاع از مظلومان و مستضعفان، و... از طریق ابزارهای مختلف دیپلماسی فرهنگی مانند دیپلماسی: رسانه ای، علمی، آموزشی، هنری، گردشگری، مذهبی و زبانی؛ و با استفاده از ظرفیت سازمان ها، ارگان ها و نهادهای مختلف متولی امر فرهنگ؛ و بهره مندی از نیروی انسانی کارآمد؛ در صدد ایجاد نظم نوین جهانی و غلبه بر فرهنگ لیبرالیستی غربی می باشد.

این مقاله به دنبال فهم نگاه آیت الله خامنه ای به مقوله آزادی است و سوال اصلی آن عبارت است از این که آزادی در اندیشه سیاسی آیت الله خامنه ای چه معنا و مفهومی دارد و محدودیت های آن چیست؟ نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می دهد آزادی موردنظر ایشان در نظام مردم سالاری دینی، آزادی در چارچوب قوانین اسلامی است و این مفهوم در مقابل آزادی لیبرالی قرار دارد. ایشان در گفتمان خود به غیریت سازی با جریان لیبرالیسم که داعیه دار آزادی در ایران و جهان است می پردازد. بر این اساس آزادی لیبرالی را، آزادی در چارچوب تفکر اومانیستی قلمداد می کنند که انسان را دایر مدار عالم در نظر می گیرد و در مقابل این تفکر آزادی در مفهوم اسلامی را مفصل بندی می نماید که در آن آزادی در چارچوب جهان بینی توحیدی معنا می یابد. به طور کلی از نظر ایشان، میان آزادی از دیدگاه اسلام و غرب چهار تفاوت اساسی وجود دارد: اول آنکه: در غرب، آزادی انسان، منهای حقیقتی به نام دین و خداست، در حالی که در مکتب اسلام، آزادی ریشه ای الهی دارد. دوم آنکه: در تفکر غربی چون حقیقت و ارزش های اخلاقی نسبی است، آزادی نامحدود است. ولی در اسلام ارزش های ثابت وجود دارد و آزادی با این ارزش ها محدود می شود. سوم آنکه: در غرب، حد آزادی را منافع مادی تشکیل می دهد. اما در منطق اسلامی مرز آزادی، ارزش های معنوی است و چهارم آنکه: آزادی در تفکر غربی با تکلیف منافات دارد درحالی که در اسلام آزادی آن روی سکه تکلیف است. در این مقاله برای فهم مفهوم آزادی در اندیشه آیت الله خامنه ای از روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف بهره برده شده است.

به جهت نیازهای متغیر جامعه اسلامی، نظریه منطقه و مساحتی خالی از حکم الزامی به عنوان منطقه الفراغ مشخص شده و امر قانون گذاری در آن به ولی فقیه سپرده شده است. طبق نظر امام خمینی v در یک نظام دینی اسلامی، هرگز نمی توان زمام حکومت را به دست کسی داد که در فقه و فقاهت متخصص نباشد و یا به آن بی اعتنا باشد .یکی از اختیارات ولی فقیه، صدور حکم حکومتی در منطقه فراغ است. این حکم می تواند در جهت اجرای احکام شرع یا در مقام اداره کشور باشد. حکم حکومتی می تواند جنبه وضع قانون داشته باشد. مشروعیت حکم حکومتی، با نظریه منطقه الفراغ بی ارتباط نیست به تعبیری دیگر، حکم حکومتی به اختیارات حاکم اسلامی در منطقه الفراغ ناظر است. هرچند حاکم اسلامی می تواند در حوزه احکام ثابت نیز در زمینه اجرا یا تزاحم، به صدور حکم اقدام کند.

گذار از سیاست خارجی وابسته به سیاست خارجی مستقل را باید از اصلی ترین نتایج انقلاب اسلامی ایران به شمار آورد. امری که صراحتا در متن قانون اساسی ج.ا.ایران بدان تصریح شده است. تاکید رهبران انقلاب اسلامی بر استمرار تام و تمام این سیاست آثار و پیامدهای متعددی داشته است. فارغ از آثار مثبت اتخاذ این سیاست نباید از هزینه های پرداخت شده برای دنبال نمودن این رفتار غفلت شود. جنگ تحمیلی هشت ساله و تحریم های همه جانبه علیه ملت ایران تنها دو مورد از هزینه های استقلال طلبی جمهوری اسلامی ایران در طی این چند دهه بوده است. در این پژوهش با بهره مندی از روش توصیفی - تحلیلی ضمن جمع آوری اطلاعات به شیوه کتابخانه ای تلاش شده تا پس از تبیین چارچوب سیاست خارجی مستقل بر اساس متن قانون اساسی ج.ا.ایران به بررسی ادعای خود مبنی بر سیاست خارجی مستقل ایران در دوران امیرکبیر پرداخته شود. بدین منظور با پیروی از این دیدگاه که سیاست خارجی کشورها دنباله سیاست داخلی آن ها است، تلاش شده تا مسئله استقلال به عنوان یک مفهوم غالبا مربوط به سیاست خارجی هم در متن قانون اساسی و هم در سیاست های اصلاح طلبانه امیرکبیر در سه بعد سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد.

امروزه اقتصاد مقاومتی به عنوان یکی از راه های نیل به موفقیت جمهوری اسلامی ایران در شرایط کنونی مطرح می باشد. رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز توجه ویژه ای به جاری سازی و عملی نمودن اقتصاد مقاومتی دارند. هدف این پژوهش طراحی الگوی اقتصاد مقاومتی بر اساس بیانات مقام معظم رهبری می باشد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف کاربردی است که به روش توصیفی پیمایشی اجرا شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش همبستگی پیرسون استفاده شد. همچنین جهت برازش مدل نهایی از روش معادلات ساختاری بهره گرفته شده است.  بر اساس نتایج مشخص گردید که در میان ابعاد اقتصاد مقاومتی، حمایت از تولید ملی دارای بالاترین همبستگی است  از طرفی و پس از حصول مدل پژوهش، کلیه شاخص های برازش مدل نهایی نشان دهنده وضعیت مطلوب و قابل قبولی می باشند. در پایان پیامدهای فردی، مدیریتی و سازمانی به عنوان سه راهکار و پیامد کلی در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی ارایه گردیده است.

مقاله حاضر تلاش می‏ کند، بخشی از بازتاب ‏های انقلاب اسلامی در کشور یمن را بر اساس نظریه پخش «انتشار» تحلیل کند. از این ‏رو، انقلاب اسلامی با وجهه دینی - معنوی بستر و مبدا پخش؛ و کشور اسلامی یمن مقصد پخش و اشاعه هستند. نگارنده در صدد است به این سوال اساسی پاسخ دهد که، انقلاب چه تاثیری در بیداری اسلامی یمن داشته و چگونه بازتاب یافته است؟

برای بررسی موضوع، از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده و برای تبیین نیز نظریه پخش انتخاب شده است. داده ‏ها و اطلاعات به روش کتابخانه ‏ای گردآوری شده است.

بررسی شواهد نشان می ‏دهد، انقلاب اسلامی در یمن از جنبه سیاسی و معنوی اثر بخش بوده است. تحلیل و بررسی صورت گرفته بر اساس نظریه پخش و انتشار نشان می ‏دهد که افزایش ظرفیت مقاومت مردمی و انصارالله، رویکرد اسلام‏ گرایی سیاسی ریشه در بازتاب انقلاب اسلامی دارد.

الگوگیری گروه‏ هایی مثل انصارالله و نهضت‏ های اسلامی از انقلاب اسلامی، مقاومت و ایستادگی در مقابل منافع قدرت ‏های بزرگ، به خصوص عربستان از مهم ‏ترین شواهد عینی پخش و تاثیرپذیری از انقلاب است.

یکی ازگفتمان های اصلی اثرگذار بر پدیده ی انقلاب اسلامی ایجاد عدالت در ابعاد اقتصادی و اجتماعی در جامعه بود. چنین هدفی در قالب شعارهای مردم پیش از انقلاب اسلامی و رهنمودهای حضرت امام خمینی در سال های پیش از انقلاب و در آستانه ی انقلاب به وضوح قابل ملاحظه بود. پس از انقلاب نیز این خواسته و هدف کلان در مبانی و بنیان های قانون اساسی و اسناد بالادستی خود را نشان داد. مقاله ی حاضر در صدد پاسخ گویی به این پرسش است که گفتمان عدالت به چه نحوی در برنامه های توسعه بازنمایی شده است؟ به عبارت دیگر گفتمان عدالت چه جایگاهی در اسناد بالادستی در طی چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی داشته است؟ در پاسخ به این پرسش این مقاله با در نظر گرفتن سلسله مراتب اسناد بالادستی سیاست های متاثر از گفتمان عدالت اقتصادی و اجتماعی را با استفاده از روش اسنادی گردآوری کرده و با روش تجزیه و تحلیل تفسیری آن ها را مورد تحلیل قرار می دهد. بررسی اسناد بالادستی نظام جمهوری اسلامی نشان می دهد سیاستگذار برای ایجاد عدالت از سیاستگذاری توامان در دو حوزه اقتصادی و اجتماعی استفاده نموده است. به این ترتیب که برای رفع موانع عدالت اجتماعی به ایجاد اهرم هایی از طریق تامین و تقویت عدالت اقتصادی پرداخته است اما چنین سیاستگذاری ای در طول زمان با تغییر، تحول و تکامل مواجه بوده است.